UYGURLAR- Özet - Sorular - KPSS TYT
top of page
Çapa 1

Uygurlar Hakkında

Uygur Devletinin bazı hükümdarları(kronolojik sıra):  Kutluk Bilge Kül Kağan > Moyen Çur (Bayan Çur) > Bögü Kağan > Baga Tarkan


Kuruluş-Yıkılış Yılı: 744- 840

 

Uygurlar ; Göktük devletine bağlı bir şekilde Orhun ve Selenga ırmaklarından Aral Gölüne kadar uzanan alanda yaşıyorlardı. 744 yılında Uygurlar ; Karluk ve Basmillerle birlikte Göktürk devletini yıkarak kendi devletlerini kurmuşlardır. Uyguların ilk merkezi Ötüken olmuştur.

Uygurların ilk hükümdarı olan “Kutluk Bilge Kül Kağan” ilerleyen zamanda merkezi Orhun nehrinin kıyısındaki Karabalgasun`a   (Ordu Balığa ) taşımıştır.


Kutluk Bilge Kül Kağan vefat ettikten sonra başa oğlu Moyen Çur (Bayan Çur) gelmiştir. Moyen Çur dönemi devletin en parlak dönemidir.  Moyen Çur devletin başında olduğu süre zarfında bazı komşu Türk devlerine ( Karluklar, Basmiller, Kırgızlar, Türgişler ) seferle yapmıştır.  Bu devletleri Uygurlara bağlamıştır.

 

751`de Çin Devleti Abbasilerle yaptığı Talas Savaşından sonra Çin içinde karışıklıklar meydana geldi. Uygur hükümdarı Moyen Çur, Çin Devleti içinde ki bu karışıkları bastırılmasında Çinlilere yardım etmiştir. Moyen Çur Karışıkları bastırması karşılığında Çin prensesiyle evlenmiştir.

 

Bögü Kağan döneminde Çine yardım etme politikasından vazgeçilmiştir. Çine birçok sefer yapılmıştır.  Çin Devletine yapılan birçok sefer neticesinde devlet ekonomisi güçlenmiştir.  Bögü Kağan döneminde Çine yapılan Loyang seferinden sonra Devletin dini Manihaizm olmuştur. Manihaizm dininde; savaşmak ve et yemek yasaktı.  Manihaizm diniyle birlikte Uygurlar yerleşik hayata geçti. (Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.)

Bögü Kağan; Baga Tarkan tarafından öldürülmüş daha sonrada devletin başına Baga Tarkan geçmiştir.

 

Uygurlar Kırgızların çıkardığı isyanla birlikte Kırgızlar tarafından 840 yılında yıkılmıştır.


 Uygur devleti yıkıldıktan sonra Uygurların bir kısmı Sarı Uygurlar (Kansu Uygurlar ) adıyla bir kısmı da Turfan (Dogu Türkistan) Uygurları olarak devletler kurmuştur. 


Sarı Uygurlar ilk önce Kitanların ilerleyen zamanda da Moğolların egemenliği altına girdi. Sarı Uygurlar günümüzde Çinin kuzey taraflarında yaşamlarını devam ettirmektedir.

 

Turfan (Doğu Türkistan) Uygurları ;  Moğol devletinde üst mevkilere gelmiştir. Turfan Uygurları günümüzde Çin hamiyeti altında bulunan Sincan Uygur Özerk Bölgesinde varlıklarını devam ettirmektedir.

Uygurların Özellikleri

Uygurlar Din değiştiren ilk Türk devletidir.

 

Uygur devleti yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir. Yerleşik hayata geçmeleri ile birlikte Türklerde ilk şehirleri kurmuşlardır(Şehirlerine balık demekteydiler). Türk tarihinde ilk mimari eserleri ( tapınak, saray… ) yapmışlardır. Uygur devletinin en önemli sayılan tapınağı Koço tapınağıdır.  Yerleşik hayata geçen Uygurların zamanla savaşçı yönleri zayıflamıştır.

 

İlk defa Fresk isimli duvar resimlerini yapmışlardır. Mimaride Türk üçgenini kullanmışlardır.

 

Uygurlar Manihaizm Dinine geçmesiyle Kağanlarına  “Aytengri “ ve “Kün” unvanlarını vermeye başlamıştır.

 

Uygular tarımsal üretimde ileri gitmişlerdir. İlk defa Su kanalları yapılmışlardır.

 

Çin den getirdikleri Kâğıt ve matbaayı geliştirip kullanmışlardır. Türk tarihinde ilk kez kütüphaneler kurdular.  Türk tarihinde ilk kez örgün eğitim hayatına geçmişlerdir.

 

İlk başlarda Sogd alfabesini kullanan Uygurlar ilerleyen zamanlarda kendilerine ait Uygur alfabesini yapmıştır. Türklerde ilk kez Türk törelerin yazılı hale getirmişlerdir. (Yazılı hukuka geçen ilk Türk devletidir.)

 

Not:  Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti Uygur devletidir.          

               

Moğolları etkileyerek Türkleştiren devletlerden biridir. (Moğolların Türkleşmesinde etkili olan diğer devletler Kırgızlar, Kıpçaklar ve Karluklardır)

 

Uygurlar Minyatür sanatını (bir resim sanatı çeşidi) geliştirmişlerdir. Orta oyununu oynayarak Türk tiyatrosunun temelini atmışlardır.


Türeyiş ve Göç destanları Uygurlara ait en önemli destanlardır. Karabalasagun yazıtı, Sine-Uşi yazıtı ve Moyen-Çur Anıtı Uygurlara ait yazılı eserlerdir.

 

Çiçek açısını uygulamışlardır.


Türk tarihinde ilk defa Ticarette Çav isimli Kâğıt parayı kullanmışlardır. Aynı zamanda Ölçü sistemini kullandılar. Türklerde Bankacılığın ve Vakıf sisteminin temellerini attılar.


Hatırlatma:  Parayı kullanan ilk Türk devleti Köktürklerdir, Kendi adına para bastıran ilk Türk Türgişlerin hükümdarı Baga Tarkan’dır. İlk defa Kâğıt parayı kullanan ilk Türk devleti Uygurlardır

 

Uygurlar Çine; Nişadır isimli tuzu ihraç etmişlerdir. Nişadır Çin kaynaklarında tatar tuzu olarak geçmektedir.


Not: Uygurların;   Mimari eserler ( tapınak, saray… ) , fresko (duvar resmi),  Tarım,  sulama kanalları yapmaları ve orak-saban kullanmaları yerleşik hayata geçtiklerinin kanıtıdır.

Sevimli köpek yavrusu

Uygurlar Özeti

Uygurlar Ötüken merkezli olmak üzere kurulup daha sonra başkentleri Karabalgasuna taşımışlardır. Uygur devletinin kurucusu  Kutluk Bilge Kül Kağan dır. Devletinin en parlak dönem Moyen Çur (Bayan Çur) dönemidir.

Bögü Kağan döneminde dinlerini değiştirerek Manihaizm dinine geçtiler. Girdikleri dinin etkisiyle zamanla Yerleşik hayata geçmişlerdir. 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldılar.


Uygurlar İlk Din değiştiren Türk devletidir. Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. İlk defa Şehirler inşa etmişlerdir. ilk defa mimari eserler yapmışlardır. İlk defa Kâğıt para, Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti Uygur devletidir. İlk defa kütüphaneler yapmışlardır.. İlk defa Türklerde  Örgün eğitime geçmişlerdir.   Uygurlar Manihaizm Dinine girmeleriyle Kağanlarına  “Aytengri “ demişlerdir.  Türeyiş ve Göç destanları önemli eserlerindendir.

Not: Uygur devletinin ;  Mimari eserler, fresko (duvar resmi),  Tarım,  sulama kanalları yapmaları ve orak-saban kullanmaları yerleşik yaşama geçtiklerini kanıtlar. 

Çapa 2
Çapa 3

Uygurlar Soruları

Soru: Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.  Aşağıdakilerden hangisi Uygurların yerleşik hayata geçtiğini gösterir?

 

A) Tahıl saklama kabı

B) Tohumluk buğday kabı

C) Kâğıt kullanmaları

D) Para kullanmaları

E) Mağara resmi yapmaları

Çözüm: “Aşağıdakilerden hangisi Uygurların yerleşik hayata geçtiğini gösterir?” Sorusu sık sık rastlanan bir sorudur.

Kağıt ve para kullanmak, mağara resmi yapmak, tahıl saklama kabı kullanmak yerleşik hayata geçtiğinin kanıtı değildir. Tohumluk buğday kabı tarımın yapıldığının kanıtıdır, tarım yapılması da yerleşik hayata geçildiğinin kanıtıdır. Dolaylı olarak Tohumluk buğday kabı da yerleşik hayata geçildiğinin kesin kanıtıdır. Cevap: B

Soru: İlk yerleşik hayata geçen Türk devleti Uygurlardır. Aşağıdakilerden hangisi Uygurların yerleşik hayata geçtiğini göstermez?

 

A) Duvar resmi (fresko ) yapmaları

B) Sulama kanalı yapması

C) Orak ve saban kullanmaları

D) Tapınak yapmaları

E) Mağara resmi yapmaları

Çözüm: Uygurların; Duvar resmi (fresko) yapmaları, Sulama kanalı yapması, Tapınak yapmaları, orak sabam kullanmaları yerleşik hayata geçtiklerinin kanıtıdır. Mağara resmi yapmaları kanıt değildir, göçebe yaşayan insanlarda mağara resmi yapar. Cevap: E

Soru: Aşağıdakilerden hangisinin Uygurların matbaalarının olduğunun (kullandıklarının ) kanıtıdır?

 

A) Hareketli harf sistemi

B) Duvar resimleri

C) Din değiştirmeleri

D) Türeyiş ve Göç destanları

E) Uygur alfabesi

Çözüm:  hareketli harf sistemleri ve tahtadan yapılmış harfler matbaanın kullanıldığının kesin kanıtıdır. Diğer şıklarda verilenler bilgiler matbaanın kullanıldığını kanıtlamaz. Cevap: A

Soru: Uygurlar yerleşik hayata geçmeleriyle birçok özelliği diğer ilk Türk devletlerinden farklı hale gelmiştir. Aşağıdakilerden hangisi Uygurları diğer ilk Türk devletlerinden ayıran özelliklerden değildir?

 

A) Duvar resmi yapmaları

B) Yazıyı kullanmaları

C) Tapınak ve saray yapmaları

D) Orak – saban kullanmaları

E) Sulama kanalı yapmaları

Çözüm: Uygurlar ilk Türk devletleri arasında yerleşik hayata  tam manasıyla geçen tek Türk devletidir. Dolayısıyla yerleşik hayata geçtiklerini kanıtlayan her şey onları diğer ilk Türk devlerinde ayıran özelliklerdir.  Duvar resmi, tapınak, saray, sulama kanalı, orak ve saban yerleşik hayata geçmenin kanıtıdır; dolayısıyla bunlar Uygurların diğer ilk Türk devletlerinden ayıran özellikleridir.  Uygurları Yazıyı kullanmaları ise diğer ilk Türk devletlerinden ayıran özelliklerinden değildir. Yazıyı kullan başka devletlerde olmuştur,  Zaten yazıyı ilk kullan devlet Köktürklerdir. Cevap: B

bottom of page