Türklerin Konu Olduğu Yabancı Destanlar

Nibelungen Destanı: Alman(Cermen) destanı olan Nibelungen destanında Avrupa Hun devlet hükümdarı Atilladan “Etzel “ olarak bahsedilmiştir.  Bu destan Hun-Germen mücadelelerini anlatır.

Şehname: İran destanı olan Şehnamede İskit hükümdarı Alper Tunga bu destanda Afrasiyap olarak geçmektedir. Alper Tunga ve Pers (İran) hükümdarı arasındaki mücadeleler anlatılmaktadır. Şehname`yi Firdevsi yazmış daha sonra Gazneli Mahmuda sunmuştur.

İgor Destanı: Kıpçaklar (Kumanlar) ve Ruslar arasındaki savaşları anlatılır

Not: Diğer Yabancı Destanlar: Gılgamış Destanı (Sümerlere ait), İlyada Destanı (Yunanlılara ait), Şinto Destanı (Japonlara ait)

C) Yazılı Edebiyat Ürünleri

Yenisey Yazıtları

9. ya da 10. Yüzyıldan kalma Mezar taşları şeklinde olan bu yazıtlar Kırgızlara aittir. Yenisey Yazıtları Yenisey ırmağının çevresinde bulunmuştur. Yenisey Yazıtlarının bir kısmı Finlandiyalı Türkolog Heikel tarafından okunmuştur.

Orhun Yazıtları (Orhun Abideleri, Köktürk kitabeleri) 

Orhun Yazıt Abideleri, Türk tarihine ait ilk yazılı eserdir. (Türk tarihinin okunabilen ilk yazılı eseridir.)

Orhun Yazıtları “Türk” isminin geçtiği yazılı İlk Türkçe belgedir.

Kutluk (II. Köktürk) devletine ait olan Orhun Yazıtları, Köktürk hükümdarı Bilge Kağan, Bilge Kağanın kardeşi Kültigin ve vezir Tonyukuk adına 8. yüzyılda dikilmişlerdir.  Tonyukuk ait abide 725 yılında Kül Tigine ait olan abide 732 yılında Bilge Kağan ait olan abide ise 735 yılında dikilmiştir.

Not: İlk Türk yazar ve tarihçi vezir Tonyukuk`tur. (vezir Tonyukuk aynı zamanda Türk tarihinin ilk atamanıdır, yani ilk Tigin eğitmenidir.)

Bilge Kağan ve Kültigine ait yazıtlar Yolluğ (Yollıg) Tigin tarafından yazılmıştır.  Vezir Tonyukuk kendi yazıtını kendi yazmıştır.

Orhun Yazıtlarında Kutluk devletinin kuruluşu, Kağanın görevleri, halkın devletle karşılıklı sorumlulukları, Çin-Türk mücadeleleri, Türk devlet yapısı, Türk devlet anlayışı ve kültüründen bahsedilmiştir.

Orhun yazıtları siyasetname ve Nutuk özelliği taşımaktadır. Türk tarihinin İlk siyasetnamesi ve ilk nutkudur.

Orhun yazıtlarında Kağanın halkın gereksinimlerini karşılayacağından bahsedilmesi Köktürklerde sosyal devlet anlayışı olduğunun ispatıdır.

Orhun yazıtları ilk kez İsveçli Subay “Philip Johan von Strahlenberg “tarafından Moğolistan’da Orhun vadisinde bulunmuştur. Bu yazıtlar günümüzde hala Moğolistan’dadır.

Orhun yazıtları Orhunca (Türkçe) ve Çince yazılmıştır (3 tarafı Türkçe 1 tarafı Çince). Orhun yazıtları Yazılırken runik yazı biçimi kullanılmıştır.

Orhun yazıtlarının varlığından ilk kez 18. Yüzyıl da “Tarihi Cihan güşa” isimli eserde bahsedilmiştir. Bu eser  “Alaaddin Ata Melik Cüveyni” ye aittir, Kısaca Cüveyni diye bilinmektedir.

1720 senesinde Danimarkalı Messerschmidt Orhun yazıtlarını Avrupalı bilim insanlarına tanıtmıştır.

Orhun yazıtları 1893 senesinde Danimarkalı filolog (dil bilimci) Wilhelm Thomsen tarafından ilk defa çözülüp okunmuştur (Türkolog Vasili Radlof’un yardmıyla). Çözülen ilk kelime “Tengri” olmuştur. Tengri, Tanrı anlamına gelmektedir.

Karabalsagun Yazıtları

9. yüzyılda yazılmış bu yazıtlar Uygur devletinden günümüze kalmıştır. Uyguların Manihaizm dinine geçme süreci anlatılmıştır. Karabalsagun Yazıtları Türkçe, Çince ve Soğd dillerinde yazılmıştır.

Moyen Çur (Şine Usu) Yazıtları

Şine Usu yazıtları, Uygur hükümdarı Moyen Çor tarafından dikilmiştir. Bu yazıtlarda Moyen Çor hükümdarlık dönemi hakkında bilgiler yer almaktadır. Sine – Uşi Yazıtları Köktürk harfleriyle yazılmıştır.

Bugut Yazıtları

Köktürklere ait yazıtlardır.

Taryat (Terhin) Yazıtları  ve  Sevrey Yazıtı

Uygur devletine ait yazıtlardır.

Codex Cumanicus

Kıpçaklara ait bir sözlüktür. Türkçe, Latince ve Farsça yazılmıştır. İki ciltten oluşan bu sözlük günümüzde İtalya’nın Venedik kentindeki San Marko Kütüphanesinde bulunmaktadır

Madara Kaya Kitabesi

Tuna Bulgarlarına aittir

Uygur devletine ait basılı edebiyat eserleri:

• Sekiz Yükmek (Budizmi anlatır)

• Irk Bitig

• Altun yaruk

• Prens Kalyanamkara ve Paramkara Hikâyesi

İlk Türk şair Uygur devletinde yaşamış olan Aprın – Çor Tigin`dir.  Şiirlerini bulup yayınlayan Alman Arkeolog Albert Van Le Cog’tur.

Hatırlatma: Uygular kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devletidir.

Not: Türklerde Yaygın eğitim ilk kez Asya Hun devletinde, Örgün eğitim ise ilk kez Uygur devletinde görülmüştür

Not:Türklerle ilgili ilk bilgiler Çin yıllıklarında yer almaktadır.