İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE HUKUK SİSTEMİ- Özet - Sorular - KPSS TYT
top of page

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE HUKUK SİSTEMİ

1.
2.
3.
Çapa 1

İlk Türk Devletlerinde Hukuk Sistemi Hakkında

Türklerde siyasi ve sosyal hayatı düzenleyen yazısız olan hukuk kurallarına “Töre” denir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi Töre yazısızdır.  Yazısız (sözlü) olan Hukuk kuralları Türklerde ilk kez Uygur devletinde yazılı bir hal almıştır. Türklerin yaşamlarının temelini oluşturan Töre nesillerden nesille aktarılmıştır.


Türklerde Töreye Kağan dâhil herkes uymak zorundaydı.


Türk törelerinin yanında Kağanın emirleri (buyrukları) ve Kurultay kararları da hukuk kuralları (kanun) yerine geçmekteydi. Fakat Kağanın emirleri (buyrukları) ve Kurultay kararları Töreye haykırı olmaması gerekirdi.


Not: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde yasama yetkisi Kağan, Kurultay ve halktadır. (Halk kurultaya katılabildiği için Halkıda sayıyoruz)


Töreler yaşanılan zamanın şartlarına göre bazen değişebilmekteydi. Fakat töre sadece ve sadece hükümdarın isteği ve kurultayın onayı ile değiştirilebiliyordu. Kurultay onay vermezse Töre değişmezdi.


Töreyi uygulamak Kağanın vazifesiydi. Fakat Kurultay ve Kağan dâhil herkes töreye uymak zorundaydı. Bundan Törenin herkesten üstün gördüklerini anlıyoruz.


Türkler yaşadığı Göçebe yaşam tarzını benimsemişlerdi. Göçebe yaşam tarzı uzun süreli hapis cezalarına imkân vermemiştir. Bu yüzden ilk Türk devlerinde 10 günü aşmayan kısa süreli hapis cezaları uygulanmıştır. Kısa süreli hapis cezaları yanında ölüm cezaları uygulanmıştır.


Kağan en yüksek mahkemeye başkanlık yaparak Ağır Suçluları cezalandırırdı. Bu en yüksek mahkemeye “yargu” denilmekteydi. Halk arasındaki küçük sorunlara (adi suçlara) ise “Yargan ya da Yargucı” (hâkim) başkanlığında yapılan mahkemeler de yapılırdı.

Törenin kaynakları; Kurultay kararları, Hükümdar buyrukları, Adet, gelenek ve göreneklerdir. Fakat törenin asıl temeli gelenek ve göreneklere dayanmaktaydı.


İslamiyet öncesi Türk devlerinde ilk yazılı hukuk kuralları Uygur devletinde rastlanmıştır. Uygurlar yerleşik hayata geçmeleri ile ticari faaliyetleri artmış, Ticari faaliyetlerde çıkabilecek sorunları önlemek için yazılı kurallar koymuşlardır. Bu kuralları borçlar ve eşya hukuku içinde sayabiliriz.


İslamiyet öncesi Türk devlerinde Törenin hükümleri değişebilmekteydi fakat dört tane değişmeyen hükmü vardı. Bu dört hüküm Yusuf Has Hacibe ait “Kutadgu Bilig” adlı eserde net bir şekilde yazmaktadır.  Bu değişmeyen dört hüküm şunlardır:

  • Eşitlik (Tüzlük)

  • Adalet (Könilik)

  • İnsanlık (Kişilik)

  • İyilik (Uzluk)


Tüz; Halk (yönetilen kesim)  ve yönetici kesim arasında ki karşılıklı görev ve sorumlulukları belirten sözlü antlaşmadır.

Eşitlik; Töreleri uygularken insanlar arasında ayrım yapılmaması


İlk Türk Devlerinde Ağır Suçlar:  Bu suçlardan başta gelenler,  ordu ve savaştan kaçma, siyan etmek, vatana ihanet, adam öldürmek,  barış zamanı kılıç çekmek ve bağlı atı çalmak vb. şekilde sıralanabilir. Ağır suçların cezası genelde ölümdü.


İlk Türk Devlerinde Hafif suçlar:  Ağır suçlar dışında tüm suçlar hafif suç olarak sayılırdı. Hafiler suçlarda; yalan, hırsızlık, kavga çıkarma vb. vardı. Hafif suçlara para cezası, mala el koyma, hapis cezası gibi cezalar verilirdi.


“İl Gider Töre Kalır” sözü Türklerin töreye ne kadar önem verdiğini göstermektedir.

Sevimli köpek yavrusu

İlk Türk Devletlerinde Hukuk Sistemi Özeti

Sözlü (yazısız) hukuk kurallarına “Töre” denmektedir.

Kağanın buyrukları (emirleri) ve Kurultay kararları da kanun (hukuk kuralı) yerine geçmekteydi. 

Hapis cezaları on günü aşmadan kısa süreli olmuştur.

Töre sadece kağanın isteği Kurultayın kararıyla değişebilmekteydi.

En yüksek mahkemeye "Yargu" denilir başkanlığını kağan yapardı. Hafif suçlara “Yargan ya da Yargucı” denilen hâkim bakardı.

Törenin değişmeyen dört hükmü;  Eşitlik (Tüzlük), Adalet (Könilik), İnsanlık (Kişilik), İyilik (Uzluk)


Çapa 2
Çapa 3

İlk Türk Devletlerinde Hukuk Sistemi Soruları

Soru: Aşağıdakilerden hangisi ilk Türk devletlerinde törenin oluşumunda etkili olmamıştır?


A) Hatunun (Katun) emirleri

B) Kurultay (Toy) kararları

C) Kağanın buyrukları

D) Gelenek ve Görenekler

E) Adetler

Çözüm: Kağanın eşi olan Hatunun (Katun) emirleri Törenin oluşmasında etkili değildir.  Törenin oluşumunda neler etkili olmuştur derseniz; Hükümdar buyrukları (emirleri), Kurultay kararları, Adetler, gelenek ve görenekler etkili olmuştur. Cevap: A

Soru:  

I.   Yargu

II.  Yargan

III. Tüz

Yukarıdakilerden hangileri İslamiyet Öncesi Türk devletinde hukuk sistemi ile ilişkilendirilebilir?

 

A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

Çözüm: islamiyet öncesi Türk devlerinde en yüksek mahkemeye "Yargan" denilirdi. Adi suçlara bakan hâkimlere ise “Yargan (Yargucı)” denilirdi. Halk ve yönetici kesim arasında ki karşılıklı görev ve sorumlulukları belirten sözlü antlaşmaya ise "Tüz" denilmektedir. Yargan, Tüz ve Yargan (Yargucı) da hukukla ilgilidir. Cevap: E

Soru:  İslamiyet öncesi Türk devletlerinde göçebe yaşamdan dolayı, hapis cezaları kaç günü geçmezdi?


A) 5

B) 10

C) 30

D) 50

E) 100

Çözüm: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde göçebe yaşamdan dolayı, hapis cezaları on günü geçmemekteydi. Çözüm: B

Soru: İslamiyet öncesi türk devletlerinde törenin değişmeyen dört hükmü yani kuralı bulunmaktaydı. Aşağıdakilerden hangisi bu dört hükümden biri değildir?


A) Uzluk

B) Yelme

C) Könilik

D) Tüzlük

E) Kişilik


Çözüm: Türklerde Törenin değişmeyen dört kuralı; Eşitlik (Tüzlük),  İyilik (Uzluk), Adalet (Könilik), İnsanlık (Kişilik) tir. Yelme; İslamiyet öncesi Türk devletlerinde düşmanlar hakkında bilgi edinmek için gönderilen keşif birlikleridir. Cevap: B

bottom of page