İslamiyet Öncesi Türk devletlerinde devletin en temel ve küçük yapı taşı Oğuş dur. Oğuş ların bir araya gelmesinden Uruğ, Uruğları bir araya gelmesinden Boy, Boyların bir araya gelmesinden Budun (Bodun) , Budunların (Bodun) bir araya gelmesinden İl (El )  yani Devlet oluşur.

Oğuş: Aile >> Urug: Sülale > > Bod(Boy): Boy > > Budun(Bodun): Millet > > İl(El ): Devlet

Devleti oluşturan Beş Temel Unsur

• Uluş: Ülke(Yurt, Vatan)

• Kün: Halk, Millet

• Oksızlık: Bağımsızlık

• Teşkilat

• Töre: Kanun

Gök Tanrı inancına göre bir Hükümdarın sahip olduğu Üç Temel Özelliği (Yetkisi)

Kut: Hükümdarın siyasi yetkisidir. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarlık hakkının Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılmaktaydı. Bu anlayışa ise Kut anlayışı denmiştir. Bu anlayışa göre Devlet hükümdar ve tüm ailesinin ortak malıdır. Kut, babadan oğula kan yoluyla geçmektedir.

Güç (Küç): Gök Tanrı inancına göre tanrının Hükümdar ve ailesine vermiş olduğu askeri yetenek güçtür. Kısaca Bir hükümdarın doğuştan asker olarak doğması diyebiliriz. Hükümdarların savaşlarda ki büyük başarılarının nedeninin bu yetenek olduğuna inanılmıştır.

Ülüş (Pay): Gök Tanrı inancına göre tanrının hükümdar ve ailesine verdiği Ekonomik güçtür. Bir hükümdarın dünyaya geldiğinde ülkeye bereket getirmesidir.

Not: Kut inancında Devletin hükümdar ve tüm ailesinin ortak malı sayılması Veraset sistemini (tahta kimin geçeceği) düzensiz bir duruma getirmiştir. Veraset sisteminin düzensiz bir sistemde olması da taht kavgaları meydana gelmesini sağlamıştır. Taht kavgaları da bazı Türk devletlerinin zayıflayıp kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur.

İkili Yönetim Anlayışı

İkili yönetim şekli Türk tarihinde ilk kez  Asya Hun Devletinde (Mete Hanın hükümdarlık döneminde ) görülmüştür. İkili Teşkilatlanmada Ülke doğu ve batı olarak iki kısımda yönetilmiştir. İki yönetim Teşkilatlanmasında Ülkenin doğusunu Kağan (Hükümdar) batısını da Kağanın erkek kardeşi Yabgu unvanıyla yönetirdi. Yabgu ülkenin batısını Kağana bağlı bir şekilde yönetmekteydi. Kağanın (Hükümdarın)  batıyı değilde doğu tarafı yönetmesinin nedeni güneşin doğudan doğduğu için doğu tarafının kutsal sayılmasıydı.  İkili Yönetim tarzı devletin yönetimini kolaylaştırmıştır. Fakat İkili Yönetim bazı Türk devletlerinin yıkılmasına neden olmuştur.

Not:  İkili Teşkilatlanma Türk devletinde federal bir yönetim olduğunu kanıtlamaktadır.

Hükümdarlık Unvanları

• Han

• Hakan

• Kağan (Türk devletlerinde en fazla kullanılan unvan)

• İdikut (Uygurlarda kullanılmış)

• Tanhu (Hunlar tarafından kullanılmıştır)

• Şanyü (Hunlar tarafından kullanılmıştır)

• İlteber

• İlteriş (Bu unvanı Türklerde ilk defa II.Köktürk hakanı Kutluk Kağan kullanmıştır)

• Erkin

• KülErkin

• Ay Tengri (Uygurlarda maniheizm dini etkisiyle kullanılmıştır.)

• Kün Tengri (Uygurlarda maniheizm dini etkisiyle kullanılmıştır.)

• Yabgu (Temel unvanlardan değildir. Bu unvan, ikili teşkilatlanmada ülkenin batısını yöneten kağanın kardeşi tarafından kullanılırdı.)

• İlber

• İlig

• Kara

Not: İslamiyet öncesi hükümdar Unvanlarının arasın da Sultan, Padişah, Halife, Şah vb. unvanlar yoktur.

Hükümdarlık Sembolleri

• Otağ (Çadır)

• Örgin (Taht)

• Kılıç

• Bıçak (Kama )

• Yay

• Bayrak

• Tuğ (Sancak)

• Davul (Nevbet)

• Kemer (Kur)

• Yarlığ (Kağan emri, Buyruk)

• Sorguç (Kotuz )

• Kamçı (Berge)

• Toy (Eğlence, Şölen,Ziyafet)

• Ordu

Not: Ok Hükümdarlık Sembolleri arasında değildir. Yalnızca Bağlılık Sembolüdür.

Not:  İslamiyet öncesi hükümdarlık Alametleri (Sembolleri) arasın da Para, Hutbe, Cülus, Hilat ve Tıraz Yoktur.

İslamiyet öncesinde devlet başkanının (Hükümdarın) Görevleri

• Halkı adaletli bir şekilde yönetmek

• Töreyi uygulayarak Devleti töreye göre yönetmek

• Töreyi gerektiği vakit değiştirmek

• Halkın güvenliğini sağlamak

• Halkın huzur ve refahını sağlamak

• Kurultay (Toy, meclisi) düzenlemek ve Başkanlığını yapmak

• En yüksek mahkemeye başkanlık yaparak Ağır Suçluları cezalandırmak

• Halkının yaşayabileceği yeni topraklar fethetmek

• Halkı iskân etmek

• Vergi toplamak

• Asker toplamak

• Orduyu kurmak ve Başkomutan olarak Orduyu komuta etmek

Kurultay (Kengeş, Toy, Keneş)

Kurultay İslamiyet öncesi Türk devletlerinde Devletin Tüm önemli işlerinin görüşüldüğü meclistir. Bu mecliste ekonomik, askeri, siyasal, kültürel ve sosyal tüm meseleler konuşulup çözüm bulunmaktaydı. Kurultay senede en az iki üç kez mutlaka toplanırdı.

Kurultayın Hükümdarı seçme (Hanedan üyeleri arasından), Yargılama yapma, Kanun yapma,  Hükümdara danışmanlık yapma, Savaşa ve barışa karar verme, vergi koyulmasına kara verme,  hayvan ve insan sayı yapma daha birçok görevi vardı. 

Kurultay tarafından alınan kararlar herkesi bağlayıcıydı.

İlk Türk devletinde Kurultay daha çok bir danışma meclisi olarak işlev görmüştür. Son karar Kağana aitti. Kağan kimi zaman kurultayın kararlarını uygulamamıştır.

Kurultayın Başkanı Kağan (Hükümdar) dır. Hükümdarın olmadığında kurultaya Aygucı (Devletin veziri) başkanlık yapmaktaydı.

Kurultay Üyeleri:  Genel olarak Kağan (Hükümdar), Hatun (Katun), Boy beyleri ve Hanedan üyeleri yer almaktadır. Bunların dışında Tarkan (ordu komutanı), Aygucı (Vezir), Buyruk (Bakan), Tudun (Vergi memuru), Bitikçi (Kâtip), ve Tamgacı (Mühürdar) da yer almaktadır.

Not: Kurultayda Din adamları yer almamıştır. Kurultayda Din adamlarının olmaması İlk Türk devletlerinde Teokratik (dine dayalı) yönetimin olmadığını ispatlamaktadır.

Not: Kurultayda Hatun (Katun) ùn yani Kağanın eşinin yer alması İslamiyet öncesi Türk devletlerinde kadının yönetimde söz sahibi olduğunu kanıtlamaktadır. Hatun (Katun) aynı zamanda Kağan savaşa gittiği zaman devleti kısa süreli yönetir ve elçileri kabul ederdi.

Kurultayın her bir üyesine Toygun denmekteydi. Kurultayda Toygunların (Üyelerin) toplantıda nereye oturacağının belirlenmesine ise Orun denmekteydi.

Hakanın başkanlık ettiği Kurultay haricinde devleti oluşturan her Boyun kendi ufak bir kurultayı da bulunmaktaydı.

Boyların kurultayda yiyeceklerden alacağı paya ülüş denmekteydi.

İlk Türk devletlerdeki Bazı Meclislerin özel isimleri

İhtiyarlar meclisi: Hazarlar

Seçkinler Meclisi: Avrupa Hun Devleti

Komenton Meclisi: Peçenekler

Nazırlar Meclisi: Tamgaçlar

Tirnek Meclisi: Oğuzlarda

Millet Meclisi: Tuna Bulgarları

Halkın Temel Görevleri

Hakana itaat etmek

Vergi vermek

Savaşa Katılmak

Törelere uymak

Devlet Görevlileri ve Bazı Terimler

• Hakan (Kağan, Han): Devlet başkanı

• Hatun (Katun): Hakanın eşi

• Tigin: Hükümdarın erkek çocuğu, Veliaht

• Şad: Tiginin Unvan almış halidir

• Ayuki: Hükümet (Bakanlar kurulu)

• Buyruk: Ayuki Üyesi (Hükümet üyesi), Bakan 

• Ayguci (Aygucu, Üge): Ülkenin veziri, Hükümetin başı

• Yabgu: Kağanın, Devletini batı kısmını yöneten kardeşi

• Yargu: Yüksek Mahkeme

• Yargucu (Yargucı): Yargıç

• Toygun: Kurultay (Meclis) üyesi

• Keneşçi: Danışman

• Tudun: Vergi memuru, Sivil Vali (Tudun, Vergi memuru anlamına gelirken kesin olmamakla birlikte bazı kaynaklara göre sivil vali anlamına gelmektedir)

• Ağılıg: Devlet Hazinesinden sorumlu

• Bitikçi (Bitigçi): Yazışmalardan sorumlu, Yazıcı, Kâtip

• Tamgacı: Dış ilişkilerden sorumlu, mühürdar

• Tilmaç: Tercüman

• Tutuk: Askeri Vali

• Yarlığ: Hükümdarın emri (buyruğu)

• Apa: Sivil yönetici

• Ataman (İnal, İnanç): Tiginlerin eğitmeni (öğretmeni)

• Bahşi: Öğretmen

• Emçi (Otacı) : Doktor

• Bedizci: Ressam (Uygurlarda)

• İç buyruk: saray memuru, Sarayın işleri ile ilgilenen bakan

• Kut: Kağanın ülkeyi yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılması

• Veraset Sistemi: Devletin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılması

• Tarkan: Ordu Komutanı

• Kün: Halk

• Balık: Şehir

• İl: Devlet (barış anlamına da gelmektedir)

• Erkin (İlteber): Yüksek devlet memuru, idareci