
Asya Hun Devleti Hakkında
Asya Hun Devleti Hükümdarları (krolonojik sıra, önemlileri): Teoman (Tuman) > Metehan > Ki-ok
Kuruluş-Yıkılış: M.Ö.220 – M.S.216
Asya Hun Devletinin diğer adı Büyük Hun devletidir. Hun kelimesi tarihte ilk kez Çin kaynaklarında (Kuzey Şansi Antlaşmasında M.Ö. 318) geçmektedir.
Not: “Kuzey Şansi antlaşması” ilk Türk-Çin antlaşmasıdır.
Türkçede “Hun” kelimesinin bilinen anlamları insan, halk ve kavimdir.
Asya Hun devleti; Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. Aynı zamanda Asya Hun devleti; tarihte bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir.
Asya Hun devletinin merkezi Ötükendir. Ötüken tarihte önemli yer tuttuğu için “kutsal bölge” ya da “toprak ana” diye isimlendirilir. Ötüken birçok Türk devletine başkentlik yapmıştır.
Not: Ötüken de kurulan Türk devletleri sırayla (kronolojik) : Asya Hun Devleti, Avarlar, 1.Köktürkler, 2.Köktürkler, Uygurlar(daha sonra merkezi Karabalgasun`a taşımışlar), Kırgızlar dır.
Asya Hun devletinin kurucusu Teoman (Tuman)’dır. Teoman hükümdarlığı boyunca Çin devletine birçok akınlarda bulunmuş. Asya Hun devleti ile Çinlilerin savaşlarının temel neden İpek yoluna hakim olmaktır. Hunların saldırılarına karşılık Çinliler dünyada ünlü Çin Seddinin yapımına başlamıştır. (Çin seddinin yaklaşık uzunluğu 2500 km, yüksekliği 6 metre boyundadır aynı zamanda 40 kapısı vardır)
Asya Hun devletinin en parlak dönemi Metehan dönemidir.( Çin seddinin yapımı Metehan döneminde de devam etmiştir). Metehan babası Teoman’ı öldürerek tahta çıkmıştır. Metehan hükümdarlığı boyunca Şanyü ve Tanhu unvanlarını kullanmıştır.
Not: Günümüzde Metehan'ın tahta çıktığı yıl olan M.Ö 209 yılı “Kara Kuvvetleri Komutanlığı`nın” kuruluş yılı olarak kutlanmaktadır.
Not: Metehan “Devletin temeli olan toprağı biz nasıl verebiliriz” diyerek Tunguzlara toprak vermemiştir. Metehan Tunguzlara toprak veremeyerek Vatan sevgisini vurgulayan(vatandan bahseden) ilk Türk hükümdarı olmuştur.
Metehan da Babası Teoman gibi hükümdarlığı boyunca Çine birçok akınlar yapmıştır. Metehan'ın yaptığı seferler başarılı olmasına karşın Çini topraklarına katmamıştır. Nedeni ise kalabalık Çin halkı içinde asimile olup milli kimliklerini kaybetmek istememesiydi. Sadece Çini vergiye bağlamakla yetinmiştir.
Metehan ilk kez Türkleri (Türk boylarını) tek bayrak altında toplayarak “Türk siyasi birliğini” sağlamıştır. Metehan ordusunda “onlu sistemi” getirmiştir. Aynı zamanda Metehan “ıslıklı oku” keşfetmiştir. ( ıslıklı ok ses çıkararak düşmanı korkutmaya yarar). Onluk sistem ve ıslıklı oklar devletin askeri gücünü artırmada çok büyük etkili olmuş.
Not: İlk kez düzenli ordu teşkilatlandırmasını yapan Metehan’dır (Onlu sistemi getirmesi bunun kanıtıdır.)
Metehan ilk kez “ikili yönetimi (ikili teşkilatı)” uygulamıştır. (Ülkeyi doğuda hükümdar batı dada hükümdarın kardeşi olmak üzere birlikte yönetmesine ikili yönetim denir. Hükümdarın kardeşi batıyı “Yabgu” unvanıyla yönetirdi.)
Metehan Kurultay (Toy) ismindeki danışma meclisini kurmuştur.
Not: Oğuz kağan destanında “Oğuz Kağan” olarak geçen kişi Büyük Hun hükümdarı Mete Han`dır.
Metehan ölünce devletin başına Oğlu Ki-ok geçmiştir (Çin prensesiyle evlenmiş bir hükümdardır). Ki-ok döneminde Çin entrikaları ve boylar arasındaki sürtüşme devletinin zayıflatarak parçalanma sürecine itmiş sonunda devlet iki parçaya bölünmüştür.
Not: Hunlarda Çine bağlanma fikri gündeme gelmiş. Hun hükümdarı Çiçi “Ben İstiklali feda etmeyi gülünç ve utanç verici bulurum” demiştir(kardeşi Hahayeh`in hükümdarlığı dön). Aynı zamanda bu fikri “alçaklık” olarak görmüştür.
Balamir başında bulunduğu Kuzey Hunları Çin baskıları neticesinde Avrupa’ya göç etmiştir. Bu göç dalgası “Kavimler Göçüne” neden olmuştur.
Hunlara ait en önemli sanat eserleri Pazırık halısı ve Altın elbiseli adam zırhıdır. Pazırık halısı; Pazırık Kurganından çıkarılmıştır ve Dünyanın eski halısıdır. Altın elbiseli adam zırhı ise Esik Kurganından çıkarılmıştır. (Dikkat Bazı kaynaklarda Pazırık halısı ve Altın elbiseli adam zırhının İskitlere ait olduğu yazmaktadır, Bu yanlış bir bilgidir.)

Asya Hun Devleti Özeti (Büyük Hun Devleti Özeti )
Asya Hun devleti; Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. Aynı zamanda tarihte bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir.
Asya Hun devletinin merkezi Ötükendir.
Asya Hun devletinin kurucusu Teoman (Tuman)’dır. (Çinliler Çin seddini bu dönemde yapmaya başladı.)
Asya Hun devletinin en parlak dönemi Metehan dönemidir. Günümüzde Metehan’ın tahta çıktığı yılı olan M.Ö. 209 yılı “Kara Kuvvetleri Komutanlığı`nın” kuruluş yılı olarak kutlanmaktadır.
Metehan ordusunda “onlu sistemi” getirmiştir. Metehan “ıslıklı oku” keşfetmiştir.
Metehan ilk kez “ikili yönetimi(ikili teşkilatı)” uygulamıştır.
Asya Hun devleti; Ki-ok döneminde devlet zayıflayıp 2 parçaya ayrılmıştır. Balamir komutasındaki Kuzey Hunları Avrupa’ya göç ederek Kavimler göçünü başlatmıştır.
Asya Hun Devleti Soruları
Soru:
I. Asya Hun devletinin en parlak dönemini yaşatmıştır.
II. Oğuz kağan destanında “Oğuz Han” olarak geçer
III: İlk kez düzenli ordu teşkilatlanmasını oluşturmuştur
Yukarıda özellikleri verilen Asya Hun devleti hükümdarı kimdir?
A) Teoman
B) Balamir
C) Metehan
D) Mukan kağan
E) Ki-ok
Çözüm: Balamir Avrupa Hun devletinin kurucudur. Mukan Kağan Göktürk devletine en parlak dönemi yaşatan hükümdardır. Teoman ve Ki-ok ta Asya Hun devletinde hükümdarlık yapmıştır. Fakat Soruda özelikleri verilen Asya Hun hükümdarı Mete Handır. Cevap: C
Soru: Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun devletiyle ilgili doğru bir bilgi değildir?
A) İlk Türk-Çin antlaşmasını yapmışlardır
B) İlk kez Türk siyasi birliğini sağlamışlardır.
C) “Tomris Hatun” bu devlette hükümdarlık yapmıştır.
D) Çin seddi bu dönemde yapılmıştır.
E) En önemli hükümdarı Mete Han’dır.
Çözüm: Tomris Hatun İskitlerde (Sakalarda) hükümdarlık yapmış ilk kadın hükümdardır. Cevap: C
Soru: Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun devletinin Çin’le yapmış olduğu ( ilk Türk-Çin antlaşması) antlaşmadır?
A) Kuzey Şansi Antlaşması
B) Margus Antlaşması
C) Anatolius Antlaşması
D) Ferhat Paşa Antlaşması
E) Bucaş Antlaşması
Çözüm: Margus ve Anatolius antlaşmaları Avrupa hun devleti ve Bizans arasında imzalanmıştır. Ferhat paşa ve Bucaş antlaşmaları Osmanlı dönemine ait anlaşmalardır(Osmanlı Devleti Ferhat paşa antlaşması ile doğuda Bucaş antlaşması ile batıda en geniş sınırlara ulaşmıştır). Asya Hun devletinin Çin’le yapmış olduğu ( ilk Türk-Çin antlaşması) antlaşma Kuzey Şansi Antlaşmasıdır. Cevap: A
Soru: Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun devletiyle ilgili doğru bir bilgidir?
A) Avrupa kurulmuştur
B) Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
C) Atilla önemli hükümdarların dandır.
D) Islıklı oku kullanmışlardır.
E) Türkçeyi resmi devlet ismi olarak kullanmışlardır.
Çözüm: Asya (Büyük ) Hun Devleti Avrupa’da kurulmamıştır, Orta Asya’da Ötüken bölgesinde kurulmuştur. Asya(Büyük) Hun Devleti yerleşik hayata geçmemiştir, yerleşik hayat geçen İlk Türk devleti Uygurlar dır. Atilla Asya Hun Devletinde hükümdarlık değildir, Avrupa Hun Devletinin hükümdarların dandır. Islıklı oku Asya Hun Devleti hükümdarı Metehan bulmuştur, bu doğru bir bilgi. Cevap: D